Już w młodym wieku Marie-Elisabeth Lüders, ciekawa świata, żądna edukacji i pewna siebie, zmagała się z ograniczeniami swoich możliwości jako przedstawicielka płci żeńskiej. Jej rodzice mieli liberalne poglądy, ale jako kobieta podlegała tradycyjnemu pojmowaniu ról.

Jako dziewczynka czuła się gorsza od chłopców, ponieważ nie pozwalano jej uczyć się tyle, co oni. Jako wysportowana i dzika dziewczyna - żadne drzewo nie było bezpieczne przed jej umiejętnościami wspinaczkowymi, zarabiała kieszonkowe jeżdżąc na rowerze po Kurfürstendamm - zsunęła się po balustradzie swojego domu z najwyższego piętra i poznała wybitnego liberała Eugena Richtera, ponieważ ją zbeształ. Ich przyjaźń pogłębiła się podczas regularnych spacerów, podczas których dyskutowali o polityce. Jako dziewczynka Lüders regularnie czytała Vossische Zeitung. Kiedy ojciec zapytał ją, co jest w niej tak interesującego, odpowiedziała: "Możesz przeczytać o tym, co cesarz robi każdego dnia (raport sądowy!) i czego ludzie chcą, dlaczego tego chcą i co mówią o tym inni ludzie". Richter potwierdził: "Szkoda, że nie jesteś chłopcem, wtedy wszystko byłoby bardzo proste! Liceum, uniwersytet, egzaminy itp., a potem może mógłbyś zająć się polityką". Ale jego zdaniem nie można było zaradzić podstawowemu złu bycia chłopcem. Marie-Elisabeth Lüders nie chciała się z tym pogodzić. Z własnej inicjatywy próbowała zapisać się do gimnazjum. Została odrzucona przez dyrektora szkoły z argumentem, że nie jest ona przeznaczona dla dziewcząt i że nie zrozumieją one tego, czego się w niej uczy. Jej protest, że jej bracia nie są mądrzejsi od niej, nie przekonał dyrektora.

Lüders opisała swoje perspektywy po ukończeniu Höhere Töchterschule w następujący sposób: "Nie mając jeszcze szesnastu lat, stanęłam przed początkiem życia, które wiele tysięcy tak zwanych "wyższych" córek było skazanych prowadzić, dopóki nie wyjdą za mąż lub dopóki (...) nie "pozostaną na miejscu". To pozornie piękne, ale bezsensowne i bezcelowe życie, wypełnione spotkaniami towarzyskimi, podróżami, grą w tenisa, jazdą na rowerze, jazdą konną, jazdą na łyżwach, grą na pianinie z różnym stopniem talentu, lekcjami malarstwa i śpiewu, krawiectwem, lekcjami gotowania i odwiedzaniem wystaw sztuki itp. Jeśli chodzi o opcje kariery, miała tylko nieatrakcyjny wybór między byciem towarzyszką, guwernantką lub pielęgniarką. "Towarzyszka miała szczęście, jeśli "pani" zabierała ją w podróże, guwernantka, jeśli dzieci były w miarę posłuszne, a pielęgniarka, jeśli miejsce w domu macierzyńskim lub domu duchowym kusiło pod koniec jej ciężkiej, ofiarnej pracy". Najpierw brała lekcje śpiewu, uczyła się fotografii i uczęszczała do szkoły gospodarstwa domowego.

Aplikowała na niezliczone ogłoszenia bez wiedzy rodziców. Ostatecznie znalazła pracę jako asystentka nauczyciela w Weimarze. Tutaj zetknęła się z czołowymi przedstawicielkami ruchu kobiecego, co zdeterminowało bieg jej życia. "Był to krąg intelektualnie wyrafinowanych, wysoko wykształconych kobiet. Ci, którzy ją otaczali, określali (...) ich aspiracje jako typowe dla nieco "zrzędliwych starych panien". Po dwóch wojnach światowych ich liczba sięgnęła milionów! Żadna z nich nie była "zrzędliwa"". Kiedy wzięła udział w walnym zgromadzeniu Federacji Niemieckich Stowarzyszeń Kobiet (BDF) w Wiesbaden w 1901 roku i wkrótce potem została członkinią BDF, otworzył się przed nią zupełnie nowy, nieograniczony świat, którego nieświadomie poszukiwała przez lata. "Te kobiety tak bardzo różniły się od tego, jak były przedstawiane publicznie. Nie były ani radykalne, ani sentymentalne; mówiły spokojnie, popierały swoje twierdzenia i wynikające z nich twierdzenia przykładami z życia, wynikami badań naukowych i materiałami statystycznymi".

Te kobiety, które walczyły o swoje wykształcenie akademickie pomimo wszelkich przeszkód i przeciwności losu, stały się dla Lüders wzorem do naśladowania. Miała jednak przed sobą długą i kamienistą drogę z nadmiarem nieustannej pracy i znoszeniem uprzedzeń nauczycieli, profesorów i kolegów wobec niej jako studentki. W 1908 r. Uniwersytet Berliński zezwolił kobietom na rejestrację i w tym samym roku Lüders rozpoczęła studia ekonomiczne. Potrzebowała do tego specjalnej licencji, ponieważ nie zdała jeszcze egzaminu dojrzałości. Równolegle do studiów, do 1910 r. zdawała maturę humanistyczną jako studentka z zewnątrz. W swojej pracy doktorskiej w 1912 r. zbadała prawne i ekonomiczne podstawy pracy zarobkowej kobiet.

Marie-Elisabeth Lüders wróciła do Berlina z Weimaru już w 1902 r., aby przez kilka lat pracować jako wolontariuszka w "grupach dziewcząt i kobiet na rzecz pomocy społecznej", prowadzonych przez Alice Salomon. Zanurzyła się w robotniczych dzielnicach Berlina, które wcześniej były jej obce, z ich ubóstwem i niepewnymi warunkami mieszkaniowymi i życiowymi, i została mocno skonfrontowana z "kwestią społeczną". Musiała nauczyć się wszystkiego, czego potrzebowała do wykonywania pracy socjalnej w praktyce. Szkoły społeczne dla kobiet z kwalifikacjami zawodowymi jeszcze nie istniały. W 1909 r. Lüders i Josephine Levy-Rathenau założyły "Stowarzyszenie Rzemiosła i Kształcenia Zawodowego Kobiet".

Od 1850 r. aż do reformy prawa o stowarzyszeniach i zgromadzeniach w 1908 r. kobietom nie wolno było wstępować do stowarzyszeń politycznych ani uczestniczyć w spotkaniach politycznych. Mając możliwość organizowania się politycznie, kobiety miały znacznie większe szanse na walkę o swoje prawa. Lüders czuła się wyzwana przez arogancję i ignorancję członków parlamentu: "Przemówienia i wybuchy śmiechu, którymi "przedstawiciele ludu" (...) towarzyszyli uchwaleniu tej decydującej dla nas ustawy, popchnęły mnie bardziej niż wiele innych osób na polityczną ścieżkę". Podobnie jak Gertrud Bäumer, Marie Baum i inne przedstawicielki burżuazyjnego ruchu kobiecego, dołączyła do lewicowych liberałów. Jej motywacją do politycznego zaangażowania było doświadczenie "sprzeczności między ludzkimi aspiracjami kobiet w zdominowanym wyłącznie przez mężczyzn porządku społecznym i świecie pracy a ich rzeczywistą pozycją".

W 1912 r. Lüders była jedną z pierwszych kobiet, które dołączyły do administracji urzędu mieszkaniowego w Berlinie-Charlottenburgu, zajmując płatne stanowisko po latach nieodpłatnej pracy społecznej. Podczas I wojny światowej przeniosła się do niemieckiej administracji cywilnej w okupowanej Belgii, aby założyć centrum pomocy dla belgijskich kobiet. W 1916 r., zgodnie z sugestią BDF, została mianowana szefową nowego departamentu ds. kobiet w pruskim Ministerstwie Wojny. Było to wówczas najwyższe stanowisko w służbie cywilnej dla kobiety. Jej zadaniem było rekrutowanie robotnic do obsadzenia miejsc pracy pozostawionych przez mężczyzn z powodu wojny. W ostatnim roku wojny Lüders opuściła swoje stanowisko w ministerstwie w konflikcie ze swoimi męskimi przełożonymi. Do 1922 r. zarządzała Akademią Kobiet Dolnego Renu w Düsseldorfie, ośrodkiem szkoleniowym w zakresie pracy socjalnej.

Marie-Elisabeth Lüders, członkini DDP od listopada 1918 r., zastąpiła w 1919 r. zmarłego Friedricha Naumanna w Zgromadzeniu Narodowym. Wybory te były pierwszymi, w których kobiety wzięły udział jako wyborcy i wybrani przedstawiciele. (Odsetek kobiet wynosił wówczas nieco poniżej 10 procent. Poziom ten został ponownie osiągnięty dopiero w 1983 r., kiedy Zieloni weszli do niemieckiego Bundestagu, a jedną trzecią ich członków stanowiły kobiety). W latach 1920/21 i od 1924 do 1930 roku Lüders była posłanką do Reichstagu, gdzie walczyła przede wszystkim o równe prawa dla kobiet, czasami wspólnie z posłanką SPD Louise Schröder. Prowadziła również kampanię na rzecz poprawy sytuacji bezrobotnych i ochrony młodzieży. Lüder podpisała "Ustawę Rzeszy o dobrobycie młodzieży". Poprzez swoją pracę w komisjach parlamentarnych ds. prawa i polityki gospodarczej, wkroczyła również do wyraźnie męskich domen.

Według Lüders, większości posłanek niezwykle trudno było przeforsować kwestie, które szczególnie ich dotyczyły bez doświadczenia parlamentarnego, zwłaszcza że większość kolegów była zbyt skłonna odrzucić ich żądania jako "kobiece sprawy" w porównaniu z "wielką polityką". Lüders przypisuje fakt, że wiele kobiet zaangażowało się w prace grup parlamentarnych i komisji po zadziwiająco krótkim czasie, a nie tylko pozostało ich zwolenniczkami, swojej wieloletniej praktyce w wyśmiewanym ruchu kobiecym. Samej Lüders pomogła praca w różnych dziedzinach przed wojną i w jej trakcie, podczas której zdobyła wszechstronny wgląd w funkcjonowanie władz i przyzwyczaiła się do pracy w kręgu mężczyzn, którzy rzadko byli do niej dobrze nastawieni. Jako kobieta, Lüders musiała twardo bronić swojego obiecującego miejsca na liście kandydatów. Narzekała, że nie jest "starą lokomotywą manewrową", którą można przerzucać w tę i z powrotem na listach. Jej siła opierała się na jej korzeniach w ruchu kobiecym. Jej sieć kontaktów rozciągała się od BDF do "Stowarzyszenia Kobiet Ekonomistek w Niemczech", "Niemieckiego Stowarzyszenia Kobiet Akademickich" (DAB) i międzynarodowych organizacji kobiecych.

Założyła DAB w 1926 r. wraz z kilkoma podobnie myślącymi kobietami. W 1933 r. zarząd zrezygnował, ponieważ nie można było już powstrzymać wpływu tendencji narodowosocjalistycznych. Organizacja rozwiązała się w 1934 r., ale została ponownie założona w Berlinie w 1949 r. z udziałem Lüders.

Konstytucja weimarska przyznawała kobietom takie same prawa jak mężczyznom "co do zasady", ale nie oznaczało to, że kobiety były prawnie i praktycznie równe mężczyznom. Największym sukcesem Lüders było dopuszczenie kobiet do wszystkich zawodów prawniczych w 1922 r., kiedy to uzyskały one dostęp do urzędu sędziego. W 1927 r. Lüders odegrał kluczową rolę w doprowadzeniu do zakończenia państwowego nadzoru nad prostytucją, a odpowiedzialność została przeniesiona z policji obyczajowej na władze sanitarne.

Według Lüdersa "po tym, jak kobiety ze wszystkich partii niezachwianie i energicznie podkreślały swoją wolę, ustawa ta pokazała, że nawet ich koledzy w Reichstagu nie byli ostatecznie w stanie oprzeć się ich żądaniom". Lüders była również silną orędowniczką równych praw dla dzieci urodzonych poza związkiem małżeńskim i ich matek. Wiedziała z własnego doświadczenia, co oznaczała ta dyskryminacja, ponieważ ojciec jej syna urodzonego w 1922 r., o którym plotkowano, że jest ministrem sprawiedliwości Rzeszy i jej partyjnym kolegą Eugenem Schifferem, nie uznał jego ojcostwa. Lüders potępiła fakt, że urzędniczki państwowe, które były nieślubnymi matkami, "były zwalniane jako 'moralnie niedopuszczalne', ze szkodą dla matki i dziecka". Nieślubny ojciec urzędnika państwowego był jednak dyskretnie przenoszony".

Kiedy konkurencja między płciami na rynku pracy nasiliła się podczas globalnego kryzysu gospodarczego w 1929 r., kobiety zostały zmuszone do opuszczenia swoich miejsc pracy jako tak zwane "podwójnie zarabiające". Lüders skomentowała to w swojej biografii: "Nasze obawy bardzo szybko okazały się zbyt uzasadnione i doprowadziły do zaciekłych walk w parlamencie przeciwko tak zwanemu rozporządzeniu o zwolnieniu kobiet w służbie cywilnej, które umożliwiało władzom zwolnienie kobiet za darmo, jeśli wyszły za mąż, pomimo lat udanej służby. Wszystkie posłanki walczyły przeciwko całkowicie nieadekwatnej "rekompensacie" za uprawnienia emerytalne takich "zredukowanych" urzędniczek".

Jednym z niespełnionych żądań Lüders sprzed stu lat była reorganizacja zawodu pielęgniarki. Krytykowała zbyt długie godziny pracy personelu pielęgniarskiego, który był również szczególnie narażony na przenoszenie chorób zakaźnych. W 1963 r. napisała: "Nawet dzisiaj kobiety wciąż walczą razem o radykalną reformę tego zawodu, nie tylko w interesie chorych, których opieka musi cierpieć z powodu przemęczenia personelu pielęgniarskiego. Czy kobieta minister zdrowia (Elisabeth Schwarzhaupt, Wielka Brytania) podejmie energiczne działania, aby w końcu uczynić ten zawód bardziej atrakcyjnym?".

Rok w rok Marie-Elisabeth Lüders walczyła z mizoginiczną ideologią ruchu narodowosocjalistycznego. Publicznie potępiała w prasie sprowadzanie kobiet do roli gospodyń domowych i matek, wypieranie ich z życia zawodowego i odmawianie im biernego prawa wyborczego. Jako delegatka organizacji kobiecych brała udział w międzynarodowych spotkaniach i konferencjach rozbrojeniowych w Paryżu, Genewie, Wiedniu i Hadze.

W 1933 r. narodowi socjaliści zakazali jej prowadzenia wykładów i publikowania. Musiała przetrwać kilka rewizji w domu. Jej brat i przyjaciele błagali ją, by wyjechała za granicę. Odmówiła jednak, ponieważ mogłoby to świadczyć o jej poczuciu winy. Ponieważ jednak obawiała się, że cały jej majątek, w tym dom, zostanie skonfiskowany, przekazała wszystkie swoje aktywa młodszej siostrze. To pozwoliło jej przetrwać przez jakiś czas pomimo zakazu wykonywania zawodu. W 1936 r. otrzymała pozwolenie na opublikowanie swoich notatek na temat pracy kobiet podczas wojny pod tytułem "Nieznana armia - kobiety walczące o Niemcy 1914-19". W 1937 r. została aresztowana przez gestapo i uwięziona na cztery miesiące, najpierw w więzieniu Moabit, a następnie w więzieniu gestapo na Alexanderplatz, przed obozem koncentracyjnym. Została zwolniona dzięki protestom międzynarodowych organizacji kobiecych. Następnie spędziła długi czas w sanatorium. Jej pobyt finansowały jej dwie przyjaciółki Agnes Zahn-Harnack i Dorothee von Velsen.

Zbombardowana w Berlinie w 1943 roku, Lüders została ewakuowana do południowych Niemiec w 1944 roku. Według jej własnego oświadczenia, przez kilka lat prowadziła tam "koczownicze życie", kilkakrotnie zmieniając miejsce zamieszkania i źródło utrzymania. Utrzymywała się na powierzchni, udzielając prywatnych lekcji, pracując jako sprzedawczyni w sklepie, żona rolnika, a nawet jako pokojówka dla świń.

W 1946 r. Lüders przez sześć miesięcy uczyła w amerykańskiej szkole wojskowej w Oberammergau. W tym czasie została poproszona o dołączenie do komitetu denazyfikacyjnego społeczności Górnej Bawarii. Ze względu na swój doktorat została wzięta za mężczyznę. Ostatecznie jednak "lokalna burżuazja parafialna" odrzuciła ją, "nie tylko dlatego, że byłam Prusaczką i protestantką, ale przede wszystkim z powodu 'niegodnego' narzucania, że kobieta powinna osądzać mężczyzn".

W 1947 roku Lüders wróciła do rodzinnego miasta, aby zaangażować się w działalność komitetów kobiecych, które powstały w całym Berlinie. Komitety te postawiły sobie za cel wykorzystanie własnych zasobów do przeciwdziałania niewyobrażalnym trudnościom w zniszczonym mieście. W latach 1948/49 Lüders została radną miejską z ramienia FDP, a w latach 1949-1951 była radną miejską ds. społecznych.

W 1953 r., w wieku siedemdziesięciu pięciu lat, Marie-Elisabeth Lüders została posłanką do niemieckiego Bundestagu w Bonn z ramienia FDP. Została ponownie wybrana w 1957 roku. W 1961 r. przeszła na emeryturę. Swoją emeryturę ogłosiła kanclerzowi Konradowi Adenauerowi, starszemu od niej o dwa lata, z dwuznaczną uwagą: "Panie kanclerzu, trzeba czasem umieć się zatrzymać". W obliczu antysemickich incydentów, w przemówieniu z 18 lutego 1960 r. ostrzegła, że Niemcy ponoszą szczególną odpowiedzialność ze względu na swoją straszliwą przeszłość i muszą uznać, że "prawdziwie przerażająca przeszłość nie jest w naszym kraju powszechnie przezwyciężana". Niestety, jej nadzieja, że "będzie to ostatni, bardzo ostatni raz, kiedy ktokolwiek z nas będzie musiał mówić o tym przed tą Izbą", wcale się nie spełniła. W dniu 7 kwietnia 1960 r. wygłosiła przemówienie na temat ustawy o obowiązkowej służbie w nagłych wypadkach, w którym wypowiedziała się przeciwko przymusowemu poborowi kobiet do obowiązkowej służby. "Ale wydaje się, że nikomu nie przyszło do głowy, że kobiety nie są mężczyznami i że w związku z tym nie mogą być rekrutowane na zawołanie (...). To nie działa z kobietami! Szczególnie nie jest to możliwe w przypadku tych, dla których nasz rząd zawsze publicznie dokumentuje tak głębokie współczucie; przede wszystkim nie jest to możliwe w przypadku kobiet zamężnych i kobiet z dziećmi. (...) My (kobiety w Wielkiej Brytanii) nigdy nie jesteśmy i nigdy nie będziemy niezależne od innych żyjących ludzi w naszych myślach, uczuciach i działaniach; niezależnie od tego, czy są z nami spokrewnieni, czy nie".

Podczas dwóch okresów legislacyjnych Lüders kontynuował energiczną kampanię na rzecz kobiet. W 1949 r. równe prawa kobiet i mężczyzn (art. 3 ust. 2) zostały włączone do Ustawy Zasadniczej za sprawą Elisabeth Selbert. Okres przejściowy do 31 marca 1953 r. został przyznany w celu dostosowania przepisów, które były sprzeczne z równymi prawami (art. 117 ust. 1). Lüders walczyła z dążeniami zwolenników "boskiego podporządkowania kobiet" w Bundestagu do jak najdalszego odroczenia koniecznych zmian w prawie rodzinnym i małżeńskim w niemieckim kodeksie cywilnym, jeśli nie do ich całkowitego uchylenia. Aby osiągnąć pełne równouprawnienie, pomogła przygotować projekt ustawy. Ustawa o równych prawach została przyjęta 18 czerwca 1957 r. - cztery lata później. Jednak przeciwnicy nalegali, aby małżonkowie doszli do porozumienia w przypadku różnicy zdań, ale - jeśli nie można było osiągnąć porozumienia - mąż powinien mieć ostatnie słowo, tak zwany "głos decydujący". Lüders z powodzeniem zakwestionował to przed Federalnym Trybunałem Konstytucyjnym. W 1959 r. "głos decydujący" został obalony, głównie dzięki sędzi Federalnego Trybunału Konstytucyjnego Ernie Scheffler.

Marie-Elisabeth Lüders była uważana za inteligentnego, bystrego i bystrego polityka z dowcipem. Boński kronikarz sądowy Walter Henkels potwierdził jej wybitne umiejętności retoryczne: "Odwaga i imponująca pewność siebie, z jaką pani Lüders walczy z mężczyznami z mównicy, są prawie zawsze brawurowymi występami. W szczególności obala głupie i czasami żałosne powiedzenie, że kobiety nie wiedzą nic o polityce. Mówi mężczyznom, tak zwanym panom stworzenia, co myślą z przyjaznym urokiem, czasem z gryzącą ostrością. Prawie za każdym razem odnosi przezabawne sukcesy". A w 1955 r. Die Zeit napisał o niej: "Pani Lüders jest jednym z najlepszych i (...) najbardziej zabawnych mówców w tym parlamencie. (...) Dlatego wolałbyś widzieć ją na mównicy niż wielu innych posłów".

Marie-Elisabeth Lüders przeszła przez życie osobiste od zakazu działalności politycznej do stanowiska przewodniczącej parlamentu. Budynek parlamentu niemieckiego Bundestagu, "Marie-Elisabeth-Lüders-Haus", nosi dziś jej imię na jej cześć. Bez pionierek takich jak ona, kobiety nie byłyby tam, gdzie są dzisiaj. Wierzyła, że pozornie niemożliwe jest możliwe dla kobiet i walczyła o to. Jeśli kobiety mogą dziś ukończyć szkołę średnią, pójść na uniwersytet i wykonywać wybrany przez siebie zawód, jeśli mają prawo do głosowania i są równe, nawet jeśli faktyczna równość nie została jeszcze osiągnięta, to dzięki odważnym kobietom z ruchu kobiecego, takim jak ona.

Sama Lüders pisze w swojej biografii: "Te kobiety, które kiedyś były wyśmiewane i wyszydzane jako" działaczki na rzecz praw kobiet ", nawet przez kobiety, utorowały drogę córkom wyszydzanych i bezmyślnie wyśmiewanych". Kobiety powinny pamiętać o tych pionierkach, które ukształtowały ich historię, wziąć odpowiedzialność za siebie i zaangażować się w politykę. I powinny wziąć pod uwagę ostrzeżenie Lüdera. Kiedy 80-latka została zapytana, jak ocenia status równych praw, odpowiedziała: "Częściowo zostało to osiągnięte, częściowo nie. Jeśli ludzie nie będą dalej walczyć, znów stracą to, co mają".

Prawa do powyższego tekstu należą do  Haus der FrauenGeschichte Bonn e.V. (Otwiera się w nowej karcie)

• Marie-Elisabeth Lüders: Nie bój się. Życie osobiste i polityczne od ponad 80 lat. 1878-1962. Kolonia 1963.
• Fundacja Friedricha Naumanna na rzecz Wolności (red.): Marie-Elisabeth Lüders. Mistrzyni praw człowieka. Kwiecień 2021.
• "Każdy ponosi odpowiedzialność za każdego". Marie-Elisabeth Lüders, "najsilniejszy człowiek" liberałów. W: Antje Dertinger: Kobiety pierwszej godziny. Bonn 1989, s. 95-107.
• Herta Gotthelf: Marie-Elisabeth Lüders w 80. rocznicę urodzin. 23 czerwca 1958 r. w: SPD-Pressienst, P/XIII/137, s. 8. Archiv der sozialen Demokratie.
• Wywiad z działaczką na rzecz praw kobiet dr Elisabeth Lüders. 1965. 22 min. Telewizja WDR. Jak zaczęłam: Elisabeth Lüders. 1957. 23 min. telewizja rbb. https://www.ardmediathek.de/