Gruźlica jest chorobą zakaźną, która prawie zawsze jest uleczalna i rozwija się bardzo powoli w ciągu tygodni lub miesięcy. Jest szeroko rozpowszechniona na całym świecie i powoduje poważne problemy, szczególnie w krajach o niepewnej opiece medycznej. W Niemczech stała się rzadkością dzięki skutecznym środkom kontroli.

Do zakażenia dochodzi zwykle poprzez wdychanie drobnych kropelek, które osoba cierpiąca na gruźlicę wydala podczas mówienia, kaszlu lub kichania. Jednak tylko około pięciu do dziesięciu procent zarażonych osób kiedykolwiek zachoruje na gruźlicę.

Bakterie gruźlicy dostają się do płuc wraz z wdychanym powietrzem. Organizm wytwarza przeciwciała przeciwko bakteriom. Komórki obronne wychwytują te bakterie i w płucach tworzy się małe ognisko. Węzły chłonne w klatce piersiowej również reagują i rozwija się tak zwany kompleks pierwotny. U niektórych osób kompleks ten pozostaje widoczny na zdjęciach rentgenowskich do końca życia, ale nie stanowi choroby. Około sześciu do ośmiu tygodni po zakażeniu organizm rozwija odpowiedź immunologiczną, którą można wykryć za pomocą metod testowych (test skórny lub badanie krwi).
(test skórny lub badanie krwi). Jeśli mechanizmy obronne organizmu nie są w stanie unieszkodliwić tych bakterii, infekcja będzie się nadal rozwijać. Bakterie gruźlicy mogą na przykład przedostać się do innych narządów za pośrednictwem krwiobiegu i wywołać tam ogniska gruźlicze (np. w węzłach chłonnych, opłucnej i kościach). Wszystkie ogniska, w tym te w płucach, mogą pozostać uśpione przez długi czas i często wywołują gruźlicę dopiero po wielu latach (tzw. reaktywacja).

W najczęstszej postaci gruźlicy, gruźlicy płuc, rozróżnia się postać otwartą i zamkniętą. W postaci otwartej tkanka gruźlicza jest odkrztuszana (przez bardzo drobne kropelki). Pacjenci mogą następnie zarażać osoby znajdujące się w ich otoczeniu.
W zamkniętej postaci gruźlicy płuc nie ma połączenia z drogami oddechowymi (oskrzelami), a zatem bakterie gruźlicy nie są wykrztuszane. W tym przypadku nie ma ryzyka zakażenia, podobnie jak w przypadku gruźlicy innych narządów.

Początkowo typowe objawy nie występują. Czasami łagodne objawy, takie jak kaszel, utrata apetytu, zmęczenie, utrata masy ciała, niewielka gorączka, kłucie w klatce piersiowej i nocne poty pozostają niezauważone.

Małe dzieci, osoby zakażone wirusem HIV i pacjenci wymagający stosowania leków immunosupresyjnych (np. tabletek kortyzonu powyżej 5 mg/dobę lub leków stosowanych w leczeniu raka lub reumatyzmu) są szczególnie narażeni na ryzyko zarażenia się gruźlicą. Diabetycy, pacjenci dializowani i uzależnieni od narkotyków, pacjenci z krzemicą i osoby, którym chirurgicznie usunięto żołądek, są również narażeni na zwiększone ryzyko.

Jeśli kaszel utrzymuje się dłużej niż trzy tygodnie, należy skonsultować się z lekarzem. Pacjenci ci są badani za pomocą metod rentgenowskich (przegląd klatki piersiowej lub tomografia komputerowa klatki piersiowej) i ewentualnie analiz laboratoryjnych materiału badawczego z płuc lub innych narządów, a także procedur testowych, jak w przypadku osób kontaktowych (patrz poniżej).

Leczenie trwa zwykle 6 miesięcy. Nie zawsze jest ono dobrze tolerowane, niemniej jednak musi być przeprowadzone w całości. Stosowane leki nazywane są tuberkulostatykami. Najważniejsze z nich to Izoniazyd (INH) i ryfampicyna (RMP), a także pirazynamid (PZA) i etambutol (EMB). W ciągu pierwszych dwóch miesięcy zazwyczaj przyjmuje się jednocześnie cztery różne leki przeciwgruźlicze. Jeśli leczenie jest skuteczne, kontynuuje się je dwoma lekami przez kolejne cztery miesiące. Dopiero wtedy gruźlica zostaje wyleczona. Jeśli okaże się, że poszczególne leki nie są tolerowane lub nie działają (w przypadku oporności), terapia musi zostać zmieniona i ewentualnie przedłużona.

Bez współpracy pacjenta powodzenie leczenia jest zagrożone. Dlatego tak ważne jest, aby pacjent przyjmował wszystkie przepisane leki konsekwentnie i w zalecanej ilości każdego dnia. Jest to również ważne, aby zapewnić, że lek pozostanie skuteczny i nie rozwinie się oporność.

Leki na gruźlicę mogą mieć znaczące skutki uboczne. W razie potrzeby wybór leku można zmienić po konsultacji z lekarzem prowadzącym. Leczenie odbywa się w szpitalu (na początku terapii). W większości przypadków pacjent z otwartą gruźlicą jest izolowany jako pacjent hospitalizowany przez dwa tygodnie.

Podczas leczenia wykonywane są badania krwi, zdjęcia rentgenowskie płuc i badania bakteriologiczne w celu sprawdzenia tolerancji i skuteczności. Ważne jest monitorowanie czynności wątroby i nerek. Podczas leczenia etambutolem wymagane są dodatkowe badania okulistyczne.

Ustawa o ochronie przed zakażeniami (IfSG) stanowi, że wykrycie bakterii i rozpoczęcie leczenia należy zgłosić właściwemu organowi służby zdrowia. Obowiązek zgłaszania ma również zastosowanie w przypadku śmierci pacjenta lub przerwania leczenia.

Organy służby zdrowia zapewniają, że leczenie jest przeprowadzane, inicjują testy środowiskowe i zapewniają, że statystyki są rejestrowane.

Bliskie kontakty z osobami z otwartą gruźlicą są zwykle badane przez właściwy organ służby zdrowia w celu wykluczenia źródeł infekcji i dalszych zakażeń. Niezbędne jest określenie czasu kontaktu z osobą zakażoną, ponieważ badania statystyczne wykazały, że zakażenie staje się realne dopiero po kilku godzinach kontaktu. Departament zdrowia publicznego określa zatem grupę osób kontaktowych, które muszą zostać przetestowane na podstawie ustawy o ochronie przed infekcjami (§§ 16 i 25 IfSG).

Dzieci w wieku poniżej 5 lat muszą zostać natychmiast przebadane. Przeprowadza się badanie krwi i/lub skóry oraz prześwietlenie płuc.

Badanie krwi należy również niezwłocznie przeprowadzić u dzieci w wieku od 5 do 15 lat.

W przypadku młodzieży w wieku powyżej 15 lat i dorosłych bez objawów, próbkę krwi pobiera się osiem tygodni po ostatnim kontakcie z osobą zakażoną. Jeśli wynik badania krwi jest dodatni, oznacza to, że osoba kontaktowa jest obecnie lub była wcześniej zakażona. Jest to tzw. gruźlica utajona. Ludzie są zarażeni, ale nie chorują na gruźlicę i nie zarażają osób w swoim otoczeniu. W celu uzyskania dalszych wyjaśnień konieczne jest wykonanie zdjęcia rentgenowskiego płuc. W celu uniknięcia zarażenia się chorobą zalecana jest terapia profilaktyczna.

Badania osób kontaktowych zlecone przez wydział zdrowia publicznego są bezpłatne.

Według STIKO szczepienie przeciwko gruźlicy (BCG) nie jest obecnie zalecane w Niemczech.