Η φυματίωση είναι μια μολυσματική ασθένεια που είναι σχεδόν πάντα θεραπεύσιμη και αναπτύσσεται πολύ αργά σε διάστημα εβδομάδων ή μηνών. Είναι ευρέως διαδεδομένη παγκοσμίως και προκαλεί σημαντικά προβλήματα, ιδίως σε χώρες με ανασφαλή ιατρική περίθαλψη. Στη Γερμανία έχει γίνει σπάνια λόγω των επιτυχημένων μέτρων ελέγχου.

Η λοίμωξη γίνεται συνήθως μέσω της εισπνοής μικροσκοπικών σταγονιδίων που εκκρίνει ένα άτομο που πάσχει από ανοικτή φυματίωση όταν μιλάει, βήχει ή φτερνίζεται. Ωστόσο, μόνο περίπου το πέντε έως δέκα τοις εκατό των μολυσμένων ατόμων προσβάλλονται ποτέ από φυματίωση.

Τα βακτήρια της φυματίωσης εισέρχονται στους πνεύμονες με τον αέρα που αναπνέουμε. Ο οργανισμός παράγει αντισώματα κατά των βακτηρίων. Τα αμυντικά κύτταρα παγιδεύουν αυτά τα βακτήρια και σχηματίζεται μια μικρή εστία στους πνεύμονες. Οι λεμφαδένες στο στήθος αντιδρούν επίσης και αναπτύσσεται το λεγόμενο πρωτογενές σύμπλεγμα. Σε ορισμένους ανθρώπους, αυτό το σύμπλεγμα παραμένει ορατό στις ακτινογραφίες για το υπόλοιπο της ζωής τους, αλλά δεν αποτελεί νόσο. Περίπου έξι έως οκτώ εβδομάδες μετά τη μόλυνση, ο οργανισμός αναπτύσσει μια ανοσολογική αντίδραση που μπορεί να ανιχνευθεί με μεθόδους εξέτασης (εξέταση δέρματος ή αίματος).
(εξέταση δέρματος ή αίματος). Εάν η άμυνα του οργανισμού δεν είναι σε θέση να καταστήσει αβλαβή αυτά τα βακτήρια, η λοίμωξη θα συνεχίσει να αναπτύσσεται. Τα βακτήρια της φυματίωσης μπορούν, για παράδειγμα, να εισέλθουν σε άλλα όργανα μέσω της κυκλοφορίας του αίματος και να προκαλέσουν εκεί φυματιώδεις εστίες (π.χ. σε λεμφαδένες, υπεζωκότα και οστά). Όλες οι εστίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στους πνεύμονες, μπορούν να παραμείνουν σε λανθάνουσα κατάσταση για μεγάλο χρονικό διάστημα και συχνά προκαλούν φυματίωση μόνο μετά από πολλά χρόνια (η λεγόμενη επανενεργοποίηση).

Στην πιο κοινή μορφή φυματίωσης, την πνευμονική φυματίωση, γίνεται διάκριση μεταξύ της ανοικτής και της κλειστής μορφής. Στην ανοικτή μορφή, ο φυματιώδης ιστός εκφυσάται (μέσω πολύ λεπτών σταγονιδίων). Οι πάσχοντες μπορούν στη συνέχεια να μολύνουν τους γύρω τους.
Στην κλειστή πνευμονική φυματίωση, δεν υπάρχει σύνδεση με τους αεραγωγούς (βρόγχους) και επομένως δεν βήχονται βακτήρια φυματίωσης. Σε αυτή την περίπτωση, δεν υπάρχει κίνδυνος μόλυνσης, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τη φυματίωση άλλων οργάνων.

Αρχικά, τα τυπικά συμπτώματα απουσιάζουν. Μερικές φορές δεν παρατηρούνται ήπια συμπτώματα όπως βήχας, απώλεια όρεξης, κόπωση, απώλεια βάρους, ελαφρύς πυρετός, τσούξιμο στο στήθος και νυχτερινός ιδρώτας.

Τα μικρά παιδιά, τα άτομα που έχουν προσβληθεί από τον ιό HIV και οι ασθενείς που χρειάζονται ανοσοκατασταλτικά φάρμακα (π.χ. δισκία κορτιζόνης άνω των 5mg/ημέρα ή φάρμακα για θεραπεία καρκίνου ή ρευματισμών) διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο να προσβληθούν από φυματίωση. Οι διαβητικοί, οι ασθενείς με αιμοκάθαρση και οι τοξικομανείς, οι ασθενείς με πυριτίαση και τα άτομα των οποίων το στομάχι έχει αφαιρεθεί χειρουργικά διατρέχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο.

Επομένως, θα πρέπει να συμβουλευτείτε γιατρό εάν ο βήχας επιμένει για περισσότερο από τρεις εβδομάδες. Οι ασθενείς αυτοί εξετάζονται με μεθόδους ακτινογραφίας (επισκόπηση θώρακα ή αξονική τομογραφία θώρακα) και ενδεχομένως εργαστηριακές αναλύσεις εξεταστικού υλικού από τους πνεύμονες ή άλλα όργανα, καθώς και διαδικασίες δοκιμών όπως και για τα άτομα που έρχονται σε επαφή (βλ. παρακάτω).

Η θεραπεία διαρκεί συνήθως 6 μήνες. Δεν είναι πάντοτε καλά ανεκτή και πρέπει ωστόσο να πραγματοποιείται πλήρως. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται ονομάζονται φυματινοστατικά. Τα σημαντικότερα είναι Η ισονιαζίδη (INH) και η ριφαμπικίνη (RMP), καθώς και η πυραζιναμίδη (PZA) και η αιθαμβουτόλη (EMB). Κατά τους δύο πρώτους μήνες, λαμβάνονται συνήθως ταυτόχρονα τέσσερα διαφορετικά φυματινοστατικά. Εάν η θεραπεία είναι αποτελεσματική, συνεχίζεται με δύο φάρμακα για άλλους τέσσερις μήνες. Μόνο τότε θεραπεύεται η φυματίωση. Εάν διαπιστωθεί ότι μεμονωμένα φάρμακα δεν είναι ανεκτά ή δεν λειτουργούν (σε περίπτωση ανθεκτικότητας), η θεραπεία πρέπει να αλλάξει και ενδεχομένως να παραταθεί.

Χωρίς τη συνεργασία του ασθενούς, η επιτυχία της θεραπείας τίθεται σε κίνδυνο. Επομένως, είναι ζωτικής σημασίας ο ασθενής να λαμβάνει όλα τα συνταγογραφούμενα φάρμακα με συνέπεια και στην προβλεπόμενη ποσότητα κάθε μέρα. Αυτό είναι επίσης σημαντικό για να διασφαλιστεί ότι το φάρμακο παραμένει αποτελεσματικό και ότι δεν αναπτύσσεται αντίσταση.

Η φαρμακευτική αγωγή για τη φυματίωση μπορεί να έχει σημαντικές παρενέργειες. Η επιλογή της φαρμακευτικής αγωγής μπορεί επομένως να αλλάξει, εάν είναι απαραίτητο, μετά από συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό. Η θεραπεία πραγματοποιείται στο νοσοκομείο (κατά την έναρξη της θεραπείας). Στις περισσότερες περιπτώσεις, ένας ασθενής με ανοικτή φυματίωση απομονώνεται ως εσωτερικός ασθενής για ένα δεκαπενθήμερο.

Κατά τη διάρκεια της θεραπείας διενεργούνται εξετάσεις αίματος, ακτινογραφίες των πνευμόνων και βακτηριολογικές εξετάσεις για τον έλεγχο της ανοχής και της αποτελεσματικότητας. Είναι σημαντικό να παρακολουθείται η ηπατική και νεφρική λειτουργία. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας με αιθαμβουτόλη απαιτούνται πρόσθετες οφθαλμολογικές εξετάσεις.

Ο νόμος περί προστασίας από τις λοιμώξεις (IfSG) ορίζει ότι η ανίχνευση βακτηρίων και η έναρξη θεραπείας πρέπει να αναφέρονται στην αρμόδια υγειονομική αρχή. Η υποχρέωση αναφοράς ισχύει επίσης σε περίπτωση θανάτου του ασθενούς ή διακοπής της θεραπείας.

Οι υγειονομικές αρχές διασφαλίζουν τη διεξαγωγή της θεραπείας, δρομολογούν περιβαλλοντικές εξετάσεις και διασφαλίζουν την καταγραφή των στατιστικών στοιχείων.

Οι στενές επαφές με άτομα με ανοικτή φυματίωση συνήθως εξετάζονται από την αρμόδια υγειονομική αρχή προκειμένου να αποκλειστούν οι πηγές μόλυνσης και οι περαιτέρω λοιμώξεις. Είναι σημαντικό να καθοριστεί ο χρόνος επαφής με το μολυσμένο άτομο, καθώς στατιστικές μελέτες έχουν δείξει ότι η μόλυνση γίνεται ρεαλιστική μόνο μετά από αρκετές ώρες επαφής. Συνεπώς, η δημόσια υγειονομική υπηρεσία καθορίζει την ομάδα των ατόμων επαφής που πρέπει να εξεταστούν βάσει του νόμου περί προστασίας από τις λοιμώξεις (§§ 16 και 25 IfSG).

Τα παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών πρέπει να εξετάζονται αμέσως. Πραγματοποιείται εξέταση αίματος ή/και δερματική εξέταση και ακτινογραφία των πνευμόνων.

Για παιδιά ηλικίας μεταξύ 5 και 15 ετών πρέπει επίσης να διενεργείται αμέσως εξέταση αίματος.

Για εφήβους > 15 ετών και ενήλικες χωρίς συμπτώματα, λαμβάνεται δείγμα αίματος οκτώ εβδομάδες μετά την τελευταία επαφή με το μολυσμένο άτομο. Εάν η εξέταση αίματος είναι θετική, αυτό αποτελεί ένδειξη ότι το άτομο που ήρθε σε επαφή έχει μολυνθεί επί του παρόντος ή είχε μολυνθεί στο παρελθόν. Αυτό ονομάζεται λανθάνουσα φυματίωση. Οι άνθρωποι είναι μολυσμένοι αλλά δεν έχουν φυματίωση και δεν είναι μολυσματικοί για τους γύρω τους. Για περαιτέρω διευκρινίσεις απαιτείται ακτινογραφία των πνευμόνων. Συνιστάται προληπτική θεραπεία για την αποφυγή προσβολής από τη νόσο.

Αυτές οι εξετάσεις των ατόμων επαφής που παραγγέλλονται από το τμήμα δημόσιας υγείας είναι δωρεάν.

Σύμφωνα με τη STIKO, ο εμβολιασμός κατά της φυματίωσης (BCG) δεν συνιστάται επί του παρόντος στη Γερμανία.